In het bezoekerscentrum van Amerikaanse begraafplaats Margraten blijven de verhalen uit WOII levend

In het bezoekerscentrum van Amerikaanse begraafplaats Margraten blijven de verhalen uit WOII levend

In het Zuid-Limburgse Margraten bevindt zich de enige Amerikaanse begraafplaats van ons land. Op deze plek rusten 8.301 Amerikaanse militairen die voor de vrijheid van Nederland hun leven hebben gegeven. Om de verhalen van deze helden levend te houden, besloot de eigenaar van de begraafplaats een bezoekerscentum te realiseren. Op deze plek krijgen huidige en toekomstige generaties inzicht in de namen, gezichten en ervaringen van degenen die in Margraten begraven liggen. ‘Het was voor ons architectenbureau een eer om een bijdrage te mogen leveren aan een plek die de impact van oorlog bijna tastbaar maakt,’ aldus Bas Barendse van KAAN Architecten.

‘Dit is een ereopdracht. Iedereen die in de buurt van Margraten woont, kent de begraafplaats en heeft daar een speciaal gevoel bij. De lokale bevolking is zeer betrokken, daarvan getuigen onder meer de adopties van alle headstones en de Walls of the Missing waarop de namen van 1722 vermiste Amerikanen staan. Hier wordt geen soldaat vergeten. Dat gegeven wil de eigenaar van de begraafplaats bestendigen, onder meer met de realisatie van het bezoekerscentrum.’

In dienst van het verhaal

De route naar het Programma van Eisen duurde bijna en jaar en was gebaseerd op het door de Amerikaanse eigenaar geliefde principe van value based decision making waarbij alle betrokkenen in het ontwerpproces criteria mogen aandragen. ‘Dit proces leidde tot een ontwerp dat past binnen de visie keeping the headstones white and the grass green van de opdrachtgever. Dit gebouw moest een toevoeging aan het monument worden, zonder het bestaande te overschaduwen of te imiteren. Amerikanen maken monumenten voor de eeuwigheid. Met dat gegeven in ons achterhoofd moesten we ook het bezoekerscentrum gaan ontwikkelen. We hebben verschillende bouwtypologieën ontworpen en getoetst en deze afgestemd op verschillende locaties op de begraafplaats. In de basis was deze memorabele plek als monument namelijk al compleet. Het bezoekerscentrum is eigenlijk een praktische must have, puur omdat er over een paar jaar geen mensen meer zijn die het verhaal uit eerste of tweede hand aan de ruim tweehonderdduizend bezoekers per jaar kunnen vertellen. De volgorde van de expositie was de leidraad voor de invulling. Het gebouw ligt op een helling waar je bij binnenkomst naartoe draait en het direct het verhaal ingezogen wordt. Aangekomen bij het gedeelte over het Ardennenoffensief en operation Market Garden heb je uitzicht over een groen gebied, de informatie over de gebeurtenissen langs de Maas en Rijn is richting de vallei georiënteerd en de beelden en verhalen van de gesneuvelde soldaten ervaar je met zicht op de begraafplaats. Het gebouw is ondersteunend aan het verhaal dat wordt verteld.’

IGS is eraan gewend een compromis te leveren

KAAN Architecten werkt in verschillende projecten samen met INTERIOR GLASSOLUTIONS en wist deze voorkeursleverancier ook voor dit project weer te vinden. ‘Dit is een plek waar met respect en eerbied moest worden gebouwd en waar het gebouw ondergeschikt is aan het verhaal. Sterker nog, een buitenruimte had gezien het directe, ongehinderde contact met de bestaande begraafplaats de voorkeur, ware het niet dat we ons in Nederland bevinden en het klimaat een dergelijke oplossing niet toestaat. We zochten dus beschutting die je eigenlijk niet mocht zien. Dan kom je al snel bij kaderloze beglazing uit.’

‘We zijn het gewend een compromis te leveren,’ bevestigt IGS directeur Geurt Roelofsen. ‘Daarvoor kwam KAAN al eerder bij ons. In de tuin van Paleis het Loo hebben we een vijverdak gecreëerd dat het water in de vijver houdt en tegelijkertijd daglichttoetreding in de onderliggende ruimte realiseert. Dat KAAN de voorkeur had voor een oplossing die niet zichtbeperkend zou zijn, begrepen we dus als geen ander. De Amerikaanse eigenaar van de begraafplaats koos voor het gehele centrum voor gehard glas. Dat bracht extra uitdagingen met zich mee, net als de behoefte aan extra helderheid en zon- en warmtewering, maar die hebben we met elkaar weten te tackelen. Zo’n oplossing ziet er misschien eenvoudig uit, maar hier zit ongelooflijk veel rekenwerk achter.’

Onzichtbare complexiteit

IGS heeft verschillende samples van de aangeboden oplossingen gerealiseerd. ‘Toch is zo’n sample ook weer moeilijk, want je moet als het ware in de toekomst kijken,’ ligt Barendse toe. ‘Gelukkig toonde IGS zich een geduldige leverancier en hebben we met elkaar het ultieme eindproduct met maximale transparantie weten te ontwikkelen. De gerealiseerde oplossing voldoet aan de eisen rondom transparantie, vooral van binnen naar buiten. De minimalistische details zijn boven verwachting. Om het structurele glas niet te belasten met de bewegende bovenliggende structuren is voor het bouwkundige hulpstaal van het glassysteem een detaillering ontwikkeld die met gebouw kan meeveren. Zo wordt rek, krimp en zetting van het zware betondak met hangende betongevel moeiteloos opgevangen. Een spectaculair resultaat dat je alleen bereikt dankzij een gedegen samenspel tussen architect en techneuten. Dat geldt overigens voor het gehele project. Ik belicht ook graag het beton, omdat dat een van de huzarenstukjes is. Het beton is opgebouwd in lagen. Waar je normaliter lijnen en gaten van de bekisting ziet, is het beton in het bezoekerscentrum vormgegeven als één naadloos monoliet geheel, als het esthetische equivalent van de gelaagdheid van het kalksteen in de ENCI-groeve in Maastricht, de groeve die bouwbedrijven tijdens de wederopbouw voorzag van een kwart van al het gebruikte cement.’

Roelofsen besluit: ‘Het bezoekerscentrum neemt deels de functie van de verhalenvertellers over. Dit gegeven zorgde voor een ongekende betrokkenheid van alle partijen die aan dit project hebben meegewerkt. Het maakt ons trots dat we bij hebben mogen dragen aan het maken van impact.’